Przedszkole nr 14 im. Krasnala Hałabały
w Koninie

Drogi Rodzicu,

przeczytaj, zanim zaczniesz ćwiczyć ze swoim dzieckiem. To ważne:

Ćwiczenia logopedyczne polegające na utrwalaniu danej głoski można z dzieckiem wykonywać tylko wtedy, gdy dziecko potrafi poprawnie ją wymówić. Innymi słowy - jeśli, Twoje dziecko nie wymawia prawidłowo np. głoski R, nie proponuj mu zadań polegających na utrwalaniu wymowy tej głoski. W przeciwnym wypadku może dojść do utrwalenia u dziecka błędnej wymowy. W chwili obecnej najbezpieczniej będzie skupić się na wykonywaniu ćwiczeń aparatu artykulacyjnego w zakresie wadliwej realizacji danej głoski zamieszczonych w kolejnych materiałach dla Państwa. 

W przypadku wątpliwości, czy dziecko daną głoskę wypowiada poprawnie, najlepiej się ze mną skonsultować. Postaram się odpowiedzieć na wszystkie Państwa pytania.

Logopeda - Wiktoria Kamińska

Domowa logopedia, czyli jak motywować dzieci do utrwalania prawidłowej wymowy w domu?

STAŁA PORA ĆWICZEŃ
Ćwiczenia logopedyczne powinny stać się częścią codziennego rytuału. Jeśli będą kojarzyć się dziecku z innymi codziennymi czynnościami łatwiej je zaakceptuje, np. zawsze wieczorem po odrobieniu lekcji.

CZĘSTO I KRÓTKO
Lepiej ćwiczyć krócej, ale kilka razy dziennie, niż raz na tydzień długo. Efekty będą takie, że ćwiczenia nie będą tak nużące, a dziecko będzie nabierało nawyków prawidłowej wymowy      w sposób najbardziej naturalny.

NAUKA PRZEZ ZABAWĘ
Wykonuj z dzieckiem pomoce potrzebne do ćwiczeń, rób rysunki do wierszy, korzystaj z każdej okazji żeby poćwiczyć mówienie. Nauka w formie zabawy sprawi, że dziecko polubi ćwiczenia logopedyczne.

NAUKA „PRZY OKAZJI”
Spróbuj wykorzystać każdą sytuację żeby przemycić słówka, ćwiczenia języka lub oddechowe. Ćwiczyć można w każdej sytuacji: w sklepie, na spacerze, kiedy szykujemy kolację, podczas zwykłej rozmowy. Sporo zależy od Twojej inwencji.

ĆWICZMY RAZEM
Wykonujmy ćwiczenia razem z dzieckiem. Nie wstydźmy się wykonywać dziwnych min przed lustrem, pozbądźmy się wstydu i pokarzmy dziecku, że gimnastyka buzi i języka to dobra zabawa.

DWIE WAŻNE CECHY
Bądź cierpliwy i konsekwentny! Nie wyśmiewaj dziecka, nie zawsze od razu będzie wszystko robić dobrze. Czasem potrzeba miesięcy, aby efekty były widoczne. To Twoja konsekwencja gwarantuje dziecku sukces.

O MOTYWACJI
Motywacja u dziecka nie przyjdzie sama. Chyba, że jesteś szczęściarzem, którego dziecko samo chce, to wspaniale! Pamiętaj jednak, że każde dziecko ma kryzysy. Motywację trzeba rozwijać i wzmacniać.

NAGRODY
Za solidną i uczciwą pracę należy się nagroda. Niech to będzie pochwała słowna; „Brawo!”, „Wspaniale!”. Po zakończeniu ćwiczeń może to być np. naklejka, coś słodkiego, czy wspólna zabawa. Po uzbieraniu określonej liczby naklejek można dziecku zafundować jakąś większą nagrodę.

KONTAKT Z LOGOPEDĄ
Bądź w stałym kontakcie z logopedą, pytaj jeśli nie wiesz w jaki sposób wykonywać ćwiczenie, omawiaj postępy dziecka regularnie.

CZAS
Daj dziecku czas! Każda nowa umiejętność potrzebuje czasu. Tylko systematyczność i wytrwałość pozwala osiągnąć sukces

POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE W ZAKRESIE WADLIWEJ REALIZACJI GŁOSKI L
Lambdacyzm to nieprawidłowa realizacja głoski l, która bywa opuszczana, zastępowana przez inne głoski np.j, ł,a także wymiana w sposób międzyzębowy lub „leniwy” z czubkiem języka przy dolnych dziąsłach.

Przyczyny lambdacyzmu:
-nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych, głównie języka (zbyt duży, gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe), anomalie podniebienia twardego (podniebienie gotyckie), anomalie
zgryzowe (zgryz otwarty)
-niska sprawność motoryczna języka,
-naśladowanie nieprawidłowych wzorców,
-niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków

Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głoski l
Na początkowym etapie terapii głoski l stosuje się wszystkie ćwiczenia motoryczne, których celem jest doprowadzenie do pionizacji języka (umiejętność uniesienia języka do wałka dziąsłowego), np.:
• Kląskanie przy szeroko otwartych ustach
• Dotykanie czubkiem języka kolejnych zębów górnych po wewnętrznej stronie
• Przesuwanie językiem wzdłuż podniebienia („malowanie sufitu”)
• Dotykanie czubkiem języka naprzemiennie dwóch ostatnich górnych zębów
• Dotykanie czubkiem języka wałka dziąsłowego (miejsce za górnymi ząbkami)
• Utrzymywanie małego kawałka jedzenia (najlepiej sprawdzają się okrągłe płatki cheerios) na czubku języka, przyciśniętym do górnego wałka dziąsłowego i utrzymywanie w tej
pozycji aż płatek się rozpuści
• Smarowanie wałka dziąsłowego miodem/dżemem/nutellą i zlizywanie słodkości przy szeroko otwartych ustach
• Kreślenie czubkiem języka kółek na podniebieniu
• Utrzymywanie języka przy wałku dziąsłowym, usta otwierają się i zamykają, a język nie spada
• Unoszenie napiętego języka do góry przy mocno otwartych ustach tak, aby czubek niczego nie dotykał
• Próby unoszenia boków języka do góry (można środek języka przytrzymać słomką lub patyczkiem po lizaku)
• Gdy powyższe ćwiczenie będzie się udawać bez pomocy dorosłego – unoszenie języka w kształcie łyżeczki (z uniesionymi bokami) do podniebienia
• Przyssanie języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach (można zacząć to ćwiczenie od powolnego kląskania, gdy język będzie u góry – zatrzymujemy go)
• Szybkie uderzanie językiem o górne dziąsła jak przy wymowie głoski t (język nie wychodzi poza ząbki)

Można też wykonywać wszystkie ćwiczenia języka wskazane przy terapii głoski r, jednak należy pamiętać, że w przypadku międzyzębowej realizacji głoski l nie są wskazane ćwiczenia
angażujące język na zewnątrz jamy ustnej, a jedynie te, które wykonuje się za zębami.

POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE W ZAKRESIE WADLIWEJ REALIZACJI GŁOSKI R

Reranie lub rotacyzm to nieprawidłowa realizacja głoski r, która bywa opuszczana, zastępowana przez inne głoski np. j, l,a także wymiana w sposób zdeformowany obcy polskiej fonetyce np. gdy nie drży czubek języka ,a jego środek lub uaktywnia się języczek podniebienny.

Przyczyny rerania:
-nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych, głównie języka (zbyt duży, gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe),anomalie podniebienia twardego (podniebienie gotyckie), anomalie
zgryzowe (zgryz otwarty),
-niska sprawność motoryczna języka, niedostateczna pionizacja
-naśladowanie nieprawidłowych wzorców,
-niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków.

Przy terapii rerania najistotniejsze jest usprawnienie motoryki czubka języka i jego pionizacja, dlatego większość ćwiczeń przygotowujących do wywołania głoski, to ćwiczenia motoryczne
języka. Nieodzowne są też ćwiczenia oddechowe oraz ćwiczenia warg, których wibracje często pomagają w wywołaniu głoski r.

Ćwiczenia języka przygotowujące do wywołana głoski r:

Ćwiczenia języka:
- kląskanie czubkiem języka o podniebienie twarde,
- wysuwanie szerokiego języka z buzi bez dotykania zębów,
- odklejanie językiem chrupek kukurydzianych z podniebienia,
- zlizywanie czubkiem języka z przedniej części podniebienia czekolady, nutelli, kropli miodu, itp.
- przytrzymywanie czubkiem języka na podniebieniu, zaraz za wałkiem dziąsłowym rodzynki lub ziarenka preparowanego ryżu,
- delikatne przygryzanie czubka języka zębami,
- wypychanie czubka języka przez mocno zaciśnięte wargi,
- energicznie stukanie czubkiem języka o wałek dziąsłowy przy otworzonej buzi (podobnie jak przy głosce „l”)
- szybkie i wielokrotne uderzanie językiem o górną wargę.
- przytrzymywanie czubka języka „przyklejonego” do wałka dziąsłowego przy jednoczesnym opuszczaniu żuchwy
- przemienne stukanie czubkiem języka w wałek dziąsłowy i miejsce nad górną wargą przy
rozchylonych ustach
-szybkie unoszenie i opuszczanie języka (w kierunku górnych i dolnych zębów), przy szeroko otwartych ustach i nieruchomej żuchwie „czesanie języka” (wysuwanie i wsuwanie go między lekko rozwarte zęby) „ostrzenie” czubka języka o górne zęby, przy szeroko otwartych ustach,
- liczenie górnych zębów czubkiem języka
- wykonywanie czubkiem języka na podniebieniu kropek, kółeczek, kreseczek itp.
- precyzyjne oblizywanie czubkiem języka górnej wargi,
- precyzyjne dotykanie czubkiem języka kącików ust.

Ćwiczenia warg:
- naśladowanie odgłosów z otoczenia: odczucia zimna – brr, brr, brr; ruszającego motocykla – brum,
brum, brum; parskania konia – prr, prr, prr..
- energiczne pionowe poruszanie warg palcem,
- parskanie wargami z językiem wysuniętym między nimi.

Przydatne linki do innych ćwiczeń wywołujących głoskę R:

https://cloud6o.edupage.org/cloud/ZESTAW_CWICZEN_NARZaDOW_MOWY_PRZYGOTOWUJaCYCH_DO_WYWOLANIA_GLOSKI__R_.pdf?z%3AfIx48blbeKEpFlCwI%2FZM8B%2BJKDA9zuql33r4QKqA34PX8f6ytXTA9oAqt2%2BoFoUE

Gra utrwalająca wywołaną głoskę R

https://cloud2o.edupage.org/cloud/gra_z_gloska_R.pdf?z%3AP%2FVCvt%2FrS3t3xE9mQcOZ7WRgnx4sy%2Fvwa66b50gpSN7x5JU5hYo9W4aK5VVyXIQw

Przy terapii głoski r należy koniecznie zwrócić uwagę na sposób w jaki dziecko realizuje głoskę l, bo często reranie jest konsekwencją jej zaburzenia!

Celem ćwiczeń oddechowych jest pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej oraz zapobieganie mówieniu na wdechu. Nieprawidłowe oddychanie wpływa niekorzystnie na wymowę.

Poniżej zestaw ćwiczeń z zakresu profilaktyki logopedycznej, które z łatwością można wykonać z dzieckiem z wykorzystaniem przedmiotów, które macie w domu.

Pamiętajcie, wszystkie ćwiczenia oddechowe wykonujemy w przewietrzonym pomieszczeniu, przed lub 2/3 godziny po jedzeniu, z oczyszczoną lub udrożnioną jamą nosową.

Wszystkie wymienione ćwiczenia wykonane są prawidłowo tylko wtedy, gdy wdech odbywa się nosem a wydech ustami.

Ćwiczenia należy wykonywać zamiennie.
Miłej zabawy !

Przykłady ćwiczeń:
1. Dmuchanie na wiatraczki.
2. Dmuchanie na świeczkę tak, by nie zgasić płomienia – zabawa „świeca tańczy”.
3. Dmuchanie na papierowe statki umieszczone na wodzie.
4. Zdmuchiwanie piórka z dłoni.
5. Wydmuchiwanie baniek mydlanych przez rurkę.
6. Dmuchanie na lekkie przedmioty (statki, samochody, samoloty) po wytyczonych trasach.
7. Dmuchanie piłeczki pingpongowej w parach.
8. Dmuchanie na kulkę z waty, na wiatraczek.
9. Chuchanie na zmarznięte ręce.
10.Nadmuchiwanie balonika.
11.Dmuchanie do pojemnika z wodą za pomocą różnej grubości i długości rurek.
12.Przenoszenie skrawków papieru, preparowanego ryżu (tzw. dmuchanego), albo kawałków waty za pomocą słomki (rurki) z jednego do drugiego pojemnika.

WAŻNE, ABY PRZEDMIOTY NIE BYŁY MNIEJSZE NIŻ ŚREDNICA SŁOMKI, GDYŻ MOŻE DOJŚĆ DO UDŁAWIENIA SIĘ!

13.Chłodzenie gorącej zupy.
14.Liczenie na jednym wydechu.
15.Gra na instrumentach muzycznych: flecie, trąbce, gwizdku

POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE W ZAKRESIE WADLIWEJ REALIZACJI GŁOSEK SZEREGU SYCZĄCEGO S Z C DZ

Wadliwa realizacja głosek szeregu syczącego [s,z,c,dz] nazywana jest seplenieniem lub sygmatyzmem.

Najczęściej spotyka się międzyzębową i boczną realizację głosek s, z, c, dz. Natomiast w przypadku paraseplenienia najpowszechniejsza jest zamiana tych głosek na: ś, ź, ć, dź lub sz, ż, cz, dż.

Przyczyny nieprawidłowej realizacji głosek syczących:
-nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy
-niska sprawność motoryczna narządów mowy
-upośledzenie słuchu
-niedostateczne różnicowanie dźwięków
-naśladowanie złych wzorców
-choroby górnych dróg oddechowych
- dysfunkcje oddechowe

Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głosek syczących S Z C DZ:

Ćwiczenia oddechowe:
- dmuchanie na chorągiewki i wiatraczki;
-„tańczący płomyczek” – dmuchanie na płomień świecy w odległości niepozwalającej zdmuchnąć płomyka, lecz wyginać go;
- dmuchanie na papierowe łódki pływające w misce z wodą;
- zawody „kto dmuchnie dalej” – zdmuchiwanie kulek waty z ręki;
- wydmuchiwanie baniek mydlanych;
- dmuchanie na papierowe ozdoby zawieszone na nitkach o różnej długości ponad głową ćwiczącego;
-„wyścigi samochodowe” – dmuchanie na papierowe kulki po wytyczonej trasie narysowanej na
podłodze;
-„mecz piłkarski” – przedmuchiwanie piłeczki pingpongowej do osoby siedzącej na przeciwko;
-„gotowanie wody” – dmuchanie przez rurkę do wody, aby tworzyły się pęcherzyki powietrza;
- nadmuchiwanie balonów, zabawek i piłek;
- próby gwizdania;
- zdmuchiwanie lekkiego przedmiotu z ręki, np. piórka, kłębka waty, papierowej kulki;
- rozdmuchiwanie: chrupek, ryżu, kaszy, pociętej gąbki lub kawałków styropianu;
- gra na instrumentach muzycznych: organkach, trąbce, gwizdku;
- gra na grzebieniu owiniętym cienką bibułą;
- dmuchanie na piórko, aby unosiło się ponad głową osoby ćwiczącej;
- rozdmuchiwanie plamki farby wodnej na podkładce z tworzywa.

Ćwiczenia języka
- układanie szerokiego języka na dnie jamy ustnej i przy lekko otwartej buzi
- swobodnie układanie bezwładnego języka na dolnej wardze- spłaszczonego i rozszerzonego tak, by jego boki dotykały kącików warg
- delikatne żucie brzegów języka zębami trzonowymi
- wodzenie języka za dolnymi zębami
- wypychanie czubkiem języka dolnych zębów
- liczenie od wewnątrz dolnych zębów od wewnątrz
- wysuwanie szerokiego języka z jemy ustnej , a następnie cofanie, język powinien być tak szeroki, aby jego brzegi dotykały zębów trzonowych
- wysuwanie szerokiego języka daleko na brodę
- lizanie talerza posmarowanego czymś, co trudno zlizać np..Nutellą
- oblizywanie językiem wewnętrznej powierzchni dolnych zębów;
- dotykanie czubkiem języka wewnętrznej powierzchni dolnych siekaczy z równoczesnym wybrzmiewaniem głoski „e”;
- zlizywanie czubkiem języka dżemu lub masła czekoladowego z dolnych dziąseł;
-„wymiatanie śmieci” – energiczne wyrzucanie czubka języka zza dolnych zębów.

Ćwiczenia warg:
- rozchylanie warg jak w uśmiechu – wargi płaskie, przylegają do zębów (zęby widoczne);
- rozciąganie warg do uśmiechu i wymawianie głoski „i”;
- pokazywanie szerokiego uśmiechu, a następnie ściąganie ust, jak przy głosce „u”.
- naprzemienny uśmiech z pokazywaniem zębów, a następnie zasłanianiem ich wargami;
- układanie ust do uśmiechu i powrót do pozycji neutralnej;
- wydawanie odgłosów z rozciągniętymi kącikami ust: kozy –me, me; barana –be, be; kurczątka –pi, pi;śmiechu –hi, hi;straży pożarnej –eo,eo,eo
- przeciągłe wymawianie iii iii

Przydatne linki:

jak_syczec_prawidlowo.pdf (edupage.org)

Należy pamiętać, że w przypadku międzyzębowej realizacji głosek syczących nie są wskazane ćwiczenia angażujące język na zewnątrz jamy ustnej, a jedynie te, które wykonuje się za zębami!

POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE W ZAKRESIE WADLIWEJ REALIZACJI GŁOSEK SZEREGU CISZĄCEGO Ś Ź Ć DŹ

Wadliwa realizacja głosek szeregu ciszącego nazywana jest seplenieniem lub sygmatyzmem.

Najczęściej spotyka się międzyzębową i boczną realizację głosek ś,ź,ć,dź lub też zastępowanie szeregu ciszącego (ś ź ć dź) szeregiem syczącym (s z c dz).

Przyczyny nieprawidłowej realizacji głosek ciszących:
-nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy
-niska sprawność motoryczna narządów mowy
-upośledzenie słuchu
-niedostateczne różnicowanie dźwięków
-naśladowanie złych wzorców
-choroby górnych dróg oddechowych
- dysfunkcje oddechowe

Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głosek ciszących ś ź ć dź:

Ćwiczenia oddechowe:
-puszczanie baniek mydlanych,
-dmuchanie do naczynia z wodą przez rurkę,
-rozdmuchiwanie wacików
-dmuchanie koralików
- rozdmuchiwanie za pomocą słomki ziarenek kaszy, ryżu, soli
-udawanie śmiechu w różnych tonacjach ,na przemian głośno i cicho hhiiii,hiiii,hiiii
-udawanie konia: hihihi,ihihihihi…
-wymawianie szeptem a potem głośno iiiii,jjjj,hihihih…

Ćwiczenia grzbietu języka:
- kształtowanie umiejętności głośnego ssania cukierka, środek grzbietu języka ćwiczącego dziecka całkowicie przylegał do podniebienia twardego
- lizanie talerza posmarowanego czymś smacznym np. miodem, dżemem
- wylizywanie środkiem języka wnętrza kieliszka do koniaku lub kubeczka
-„język na gumce”- ćwiczenie polegające na przyklejeniu powierzchni języka do podniebienia twardego i jednoczesne poruszanie żuchwą w górę i w dół
-„koci grzbiet” wypychanie dolnych ząbków językiem i wyginanie jego grzbietu ku górze
- lizanie językiem wewnętrznej powierzchni dolnych zębów i dziąseł
- naprzemienne dotykanie czubkiem języka, przy otwartych ustach górnych i dolnych dziąseł od wewnątrz
- liczenie językiem dolnych zębów od wewnątrz

Ćwiczenia warg:
- cmokanie ustami w różnym ułożeniu
- nakładanie górnej wargi na dolną i odwrotnie
- zwijanie warg do wewnątrz
- układanie warg jak przy „u”, a następnie „i”
-„żabka” - naprzemienne zamykanie i otwieranie środkowej części warg przy zaciśniętych kącikach
- zbieranie z talerzyka ciasteczek ,chrupek, owoców samymi wargami bez pomocy rąk

Należy pamiętać, że w przypadku międzyzębowej realizacji głosek ciszących nie są wskazane ćwiczenia angażujące język na zewnątrz jamy ustnej, a jedynie te, które wykonuje się za zębami!

ĆWICZENIA SŁUCHOWE stanowią bardzo ważną grupę ćwiczeń logopedycznych, ponieważ często zaburzenia w rozwoju mowy wynikają z powodu opóźnień słuchu fonematycznego. Słuch fonematyczny (słuch fonemowy) to zdolność, dzięki której rozróżniamy fonemy, czyli najmniejsze elementy mowy, takie jak wyrazy, sylaby i poszczwgólne głoski. Osoba, która ma zaburzenia w tej sferze, może mieć problemy w odróżnieniu np. „k” od „g” czy „s” od „sz”, a to przekłada się na trudności w pisaniu i czytaniu.

Oto przykłady takich ćwiczeń:
1. „Co słyszę?”- dziecko nasłuchuje i rozpoznaje odgłosy nadchodzące z sąsiedztwa, ulicy, różne sprzęty i pojazdy, zwierzęta. Przykładowa strona z odgłosami: https://odgłosy.pl/
2. Szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.
3. Wyróżnianie wyrazów w zdaniu. Z ilu wyrazów składa się zdanie?
4. Dzielenie wyrazów na sylaby.
5. Wyszukiwanie imion dwusylabowych i trzysylabowych.
6. Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej.
7. „Co to za wyraz?”- rodzic i dziecko naprzemiennie głoskują wyrazy i zgadują (m-a-m-a(mama), b-a-l-o-n(balon)itp).
8. „co słyszysz na początku/końcu/w środku wyrazu?”(np. nagłos kot(k), wygłos rak (k), śródgłos bok(o) itp.)

Ciekawy artykuł jak nauczyć dziecko głoskować i dzielić na sylaby:
https://www.mjakmama24.pl/edukacja/pomoc-w-nauce/gloski-przyklady-aa-RZFj-caSE-AqfM.html

Strony bezpłatne, na których znajdują się różnorodne gry i ćwiczenia do korekcji wad wymowy:
https://domologo.pl/
https://www.mimowa.pl/
https://www.logopestka.pl/
https://www.logopasja.pl/
https://logopedarybka.pl

POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE W ZAKRESIE WADLIWEJ REALIZACJI GŁOSEK SZEREGU SZUMIĄCEGO SZ Ż CZ DŻ

Wadliwa realizacja głosek szeregu szumiącego sz,ż,cz,dż nazywana jest seplenieniem lub sygmatyzmem. W praktyce głoski szumiące sz, ż, cz, dż najczęściej są zamieniane na ich łatwiejsze odpowiedniki z pozostałych dwóch szeregów bądź deformowane międzyzębowo, z bocznym poszumem lub wymawiane dorsalnie (szczelina tworzy się wówczas między grzbietem języka a wałkiem dziąsłowym zaś czubek jest na dole).

Przyczyny nieprawidłowej realizacji głosek szumiących:
- nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy
- niska sprawność motoryczna narządów mowy
- upośledzenie słuchu
- niedostateczne różnicowanie dźwięków
- naśladowanie złych wzorców
- choroby górnych dróg oddechowych
- dysfunkcje oddechowe

Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głosek szumiących SZ Ż CZ DŻ:

Ćwiczenia języka:
- klaskanie językiem – naśladowanie odgłosu konia uderzającego kopytami o bruk;
-„liczenie ząbków” – dotykanie czubkiem języka górnych zębów po wewnętrznej stronie, podczas szerokiego otwierania jamy ustnej;
-„mycie zębów” – oblizywanie językiem górnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a następnie otwartych ustach;
-„zaczarowany język” – przytrzymanie przez kilka sekund czubka języka na podniebieniu przy szeroko otwartych ustach;
-„krasnoludek zagląda do gardła” – cofanie języka w głąb jamy ustnej, zaczynając od górnych zębów, a kończąc na podniebieniu miękkim;
- zlizywanie czubkiem języka z podniebienia, np. kawałka czekolady lub gumy rozpuszczalnej, kremu czekoladowego, mleka w proszku (przy szeroko otwartych ustach);
- ssanie czubkiem języka na podniebieniu małego pudrowego cukierka, musującej witaminy C, opłatka lub naśladowanie ssania pożywienia;
- przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków z wgłębieniem w środku;
-„język malarzem” – język to pędzel, którego czubkiem dzieci mają naśladować malowanie różnych wzorów (kropek, kółek, linii, kwadratów, trójkątów). Moczenie „pędzla” w farbie oznacza
  dotykanie czubkiem języka wałka dziąsłowego. Płukanie „pędzla” to oblizywanie językiem dolnych dziąseł od wewnętrznej strony;
-„słoń” – dosięganie językiem (jak słoń trąbą) do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony;
-„wahadełko” – kierowanie czubka języka w kąciki ust;
-„młotek” – wbijamy gwoździe w ścianę uderzając o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa;
-„schodki” – czubek języka dotyka górnych jedynek, górnej wargi, a następnie nosa (buzia otwarta); -oblizywanie językiem podniebienia
- oblizywanie górnych zębów i wargi
- ostrzenie czubka języka o górne siekacze
- masowanie czubkiem języka wałka dziąsłowego ( należy zwracać uwagę, by ćwiczenia te były wykonywane przez dziecko z dużą precyzją i przy szeroko otwartych ustach)
- żucia brzegów języka włożonych między zęby trzonowe,
- zakładania tzw. szerokiego języka na górną wargę (język ma przykryć czerwień wargi),
- sięgania tzw. szerokim językiem do nosa i oblizywania płaszczyzny powyżej górnej wargi
- ćwiczenia w szybkim powtarzaniu głoski l-l-I-l..., przy szeroko otwartych ustach,

Ćwiczenia warg:
- przesadna realizacja samogłosek A-U,A-U,A-U,E-O,E-O,E-O
- zbieranie z talerzyka za pomocą samych warg drobnych ciasteczek, lub cukierków
- ssanie dolnej a następnie górnej wargi
- przytrzymywanie ustami wysuniętymi do przodu „wąsów” z rurki lub ołówka
- nadymanie policzków w balonik
- przesadnie długie wymawianie e-u,e-u,e-u
- wydawanie odgłosów (muuuu,ku-ku,hau-hau-hau,puku-puku,tup-tup,bum-bum)

Ćwiczenia oddechowe:
- dmuchanie przez słomkę na piórka, kuleczki, piłeczki
- dmuchanie przez słomkę na rozlaną po kartonie farbę itp. 
- nadymanie policzków w balonik

Należy pamiętać, że w przypadku międzyzębowej realizacji głosek szumiących nie są wskazane ćwiczenia angażujące język na zewnątrz jamy ustnej, a jedynie te, które wykonuje się za zębami!

POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE W ZAKRESIE WADLIWEJ REALIZACJI GŁOSEK W, F

Głoski f, w są najczęściej zastępowane głoskami p, b lub h, ł, j zdarza się też, że w ich miejsce pojawiają się głoski s, z.

Przyczyny wadliwej realizacji głosek f, w:
-osłabiona motoryczna sprawność warg
-wady zgryzu
-dysfunkcje oddechowe

Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głosek wargowo zębowych f,w

Ćwiczenia warg:
-przygryzanie dolnej wargi
-ssanie dolnej wargi
-zbieranie z talerzyka za pomocą samych warg drobnych ciasteczek, lub cukierków
-przeczesywanie dolnej wargi zębami
-naprzemienne zaokrąglanie i spłaszczanie warg
-półuśmiechy (przemienne naciąganie jednego kącika ust)
-chowanie warg do środka

Ćwiczenia oddechowe:
- „studzenie brody”- dmuchanie do dołu przy schowanej dolnej wardze
-dmuchanie na gorącą herbatę
-dmuchanie przez słomkę, itp

POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE W ZAKRESIE WADLIWEJ REALIZACJI GŁOSEK K,G

Wadliwa realizacja głosek k,g zwana jest kappacyzmem i gammacyzmem. Najczęściej spotykaną wadliwą realizacją tych głosek jest zastępowanie ich przez głoski t, d.
Niekiedy zdarza się również omijanie głoski.

Przyczyny kappacyzmu i gammacyzmu:
-niska sprawność ruchowa języka
-zła praca języka, zwłaszcza jego tylnej części, wynikająca z ograniczonych możliwości fizjologicznych

Ćwiczenia wskazane przy wadliwej realizacji głosek tylnojęzykowych k,g

Sposób powstawania głosek k, g wymaga określonej sprawności tylnych partii mięśni języka i tylnej ściany gardła. W związku z tym na etapie wstępnym przeprowadza się ćwiczenia polegające na unoszeniu języka i tworzeniu jego zwarcia z podniebieniem twardym oraz na opuszczaniu go na dno jamy ustnej tak, aby doszło do wysklepienia grzbietu języka w tylnej części jamy ustnej i wytworzenia się w tym miejscu zwarcia.

Ćwiczenia wstępne, usprawniające motorykę narządów mowy:
- wysuwanie i chowanie języka w głąb jamy ustnej (usta szeroko otwarte, język nie powinien dotykać zębów)
- opieranie czubka języka o dolne zęby, unoszenie środka języka do podniebienia miękkiego i twardego
- ssanie cukierka.
- mlaskanie środkiem języka, przyssanie języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach
- picie przez długą słomkę bardzo gęstych napojów np.jogurtu
- lizanie lizaka językiem mocno wysuniętym z buzi
- udawanie ziewania, swobodnie przy nisko opuszczonej żuchwie: wdech przez nos, wydech ustami przy szeroko otwartej jamie ustnej
- krótkie wymawianie samogłosek przy otwartych szeroko ustach

Ćwiczenia oddechowe:
- odtajanie zamarzniętej szyby - mocno przedłużone chuchanie
- chuchanie na ręce, bo zmarzły
- naśladowanie odgłosów zwierząt, (np. przeciąganie dźwięku muuuu, hu-hu-hu,miauuuu)
- naśladowanie śmiechu różnych ludzi np. he, he, he, he, (staruszki); ha, ha, ha, ha, (kobiety) ; ho, ho, ho, ho, (mężczyzny) ; hi, hi, hi, hi, (dziewczynki)
- ziewanie długie i przesadne
- wdychanie powietrza nosem i wydychanie ustami, podczas szerokiego otwierania ust
- przysysanie drobnych papierków przez rurkę i przenoszenie ich na plansze
- chrapanie na wdechu i na wydechu.